بررسی شیمی آب و ژئوشیمی رسوبات بستر رودخانه کاکارضا، استان لرستان

رودخانه کاکارضا یکی از رودخانه‎های مهم استان لرستان است، که در حوضه آبگیر چغلوندی جریان دارد. هدف از انجام این مطالعه، ارزیابی کیفیت هیدروشیمیایی آب و ژئوشیمی رسوبات بستر رودخانه و بررسی شدت آلودگی آنها است. برای این منظور 15 نمونه آب و 15 نمونه رسوب در طول رودخانه برداشت گردید. جهت بررسی کیفیت آب رودخانه غلظت آنیون‎ها و کاتیون های اصلی، نیترات و فلزات سنگین اندازه‎گیری شد. همچنین غلظت فلزات سنگین و برخی پارامترهای فیزیکوشیمیایی (میزان ماده آلی، بافت و ph) در نمونه‎های رسوب با استفاده از روش‎های استاندارد اندازه‎گیری شد. نتایج حاصل از بررسی‎های کیفی نمونه‎های آب نشان می‎دهد که کیفیت آب بیشتر تحت تأثیر واحدهای سنگی (به ویژه سازندهای آهکی) است. غلظت یون‎های اصلی در طول رودخانه تقریباً روند کاهشی نشان می‎دهد که علت آن رقیق‎شدگی آب رودخانه به علت افزایش دبی در طول رودخانه است. تیپ آب رودخانه بی‎کربناته کلسیک و ph آن قلیایی بدست آمد که در رده آب‎های سخت قرار می‎گیرد. فرآیندهای مانند انحلال، تبادل یونی و ورودیهای انسان‎زاد موجب تغییرات غلظت آنیون‎ها و کاتیون‎ها و نهایتاً تغییر کیفیت آب رودخانه شده‎اند. همچنین با محاسبه شاخص اشباع‎شدگی مشخص شد که نمونه‎های آب نسبت به کانیهای کلسیت، دولومیت و آراگونیت در حالت نزدیک اشباع و نسبت به ژیپس، هالیت و انیدریت حالت تحت اشباع دارند. آب رودخانه همچنین از نظر شرب بر اساس نمودار شولر در رده خوب و از نظر مصارف کشاورزی بر اساس نمودار ویلکاکس کمی شور و مناسب برای آبیاری است. از نظر غلظت فلزات سنگین آب رودخانه کاکارضا آلودگی نشان نمی‎دهد. در مورد نمونه‎های رسوب نتایج حاصل از دانه‎سنجی نشان داد که رسوبات رودخانه دارای چهار بافت گراول ماسه‎ای، ماسه گراولی، گراول، ماسه‎ای گلی و گراول است. دامنه تغییرات ماده آلی در نمونه‎های رسوب کم می‎باشد، همچنین ph نمونه‎ها به علت آهکی بودن سازندهای اطراف رودخانه در رده قلیایی قرار می گیرد. نتایج اندازه‎گیری‎های ژئوشیمیایی بر روی نمونه‎های رسوب نیز نشان داد که مس و نیکل در برخی نقاط و کادمیم در تمامی نقاط نمونه‎برداری دارای غلظتی بالاتر از میانگین جهانی رسوبات غیرآلوده هستند، در حالی که سرب، آهن، کروم، روی و آرسنیک پایین تر از آن می باشند. محاسبه میانگین ضریب غنی‎شدگی نیز مشخص ساخت که رسوبات نسبت به کروم بدون غنی‎شدگی، نسبت به نیکل بدون غنی‎شدگی تا غنی‎شدگی اندک، نسبت به مس بدون غنی‎شدگی تا غنی‎شدگی اندک، نسبت به روی غنی‎شدگی اندک، کادمیم غنی‎شدگی متوسط تا نسبتاً شدید، نسبت به سرب بدون غنی‎شدگی تا غنی‎شدگی اندک و نسبت به آرسنیک غنی‎شدگی متوسط تا نسبتاً شدید است. با محاسبه ضریب زمین‎انباشت نیز معلوم گردید که فلزات کروم، آهن، نیکل،مس، سرب و آرسنیک در تمام ایستگاه‎های نمونه‎برداری در رده غیر آلوده قرار می‎گیرند و کادمیم در ایستگاه‎ شماره 2 در رده غیرآلوده، در ایستگاه شماره 4 در رده کمی آلوده و در سایر ایستگاه‎ها در رده غیر آلوده تا کمی آلوده قرار می‎گیرد. براساس نتایج حاصل از تحلیل آماری چند متغیره نیز می‎توان چنین استنباط کرد که فلزات آهن، نیکل، روی و کروم دارای منشاء عمدتاً زمین زاد بوده و فلزات سرب، کادمیم و آرسنیک به احتمال زیاد دارای منشاء انسان‎زاد هستند.